Những năm gần đây, khi xuân về, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Huế, Vĩnh Phúc… đều mở "phố ông đồ", làm sống lại một nét văn hóa xưa của người Việt. Nhiều phụ huynh đã đưa con đến gặp thầy đồ để xin chữ nhưng xin chữ gì, ý nghĩa của nó ra sao thì lại mù tịt.

Ý nghĩa của xin chữ

Xưa muốn xin chữ, người ta chuẩn bị một lễ nhỏ (cau trầu, chè thuốc) đến nhà thầy đồ (học vị Tú tài được vua ban, hoặc nho sĩ hay chữ trong vùng được kính trọng). Người xin chữ được thầy đồ xem xét tâm tư nguyện vọng mà cho chữ thích hợp. Mỗi chữ viết ra bằng cả Trí- Thần- Lực của thầy đồ nên ngoài ý nghĩa, còn là tác phẩm nghệ thuật thư pháp. Gia chủ xin được chữ như xin được may mắn, phúc, lộc cho năm mới. Có lời đồn là ai không đi xin chữ, nhưng được thầy đồ gọi vào cho chữ mới thật là có "lộc chữ", cả năm sẽ đạt được nhiều điều tốt lành, như ý.

Ngày nay khi đi xin chữ có người chọn thầy đồ già, gương mặt phúc hậu, người thì thích những ông đồ trẻ với những con chữ sáng tạo bay bổng, hiện đại. Thầy đồ Thế Anh (Hội viên Câu lạc bộ UNESCO Thư pháp Việt Nam) nói rằng, người xin chữ thích thầy đồ già là mong được phúc của người cho chữ. Theo ông, người đi học thường xin chữ Trí, Tài, Nhẫn... Người buôn bán, kinh doanh xin chữ Lộc, chữ Tín, chữ Phát Tài... Người đi làm xin chữ Danh. Xin cho gia đình thường là chữ Phúc, Lộc, Thọ, Tâm, An.

Thầy đồ Như Phách (Hội viên câu lạc bộ UNESCO Thư pháp Việt Nam, chuyên thư pháp Hán - Nôm) cho biết, những chữ Phúc, Lộc, Thọ, Khang, Đức, Nhẫn, Tâm, Tài, Đăng Khoa, Hoà, An, Lạc, Nhân, Học, Gia, Quý, Hành, Hòa, Duyên, Hỷ, Minh, Vinh... được xin nhiều nhất. Người già thích xin chữ Phúc, chữ Thọ với mong muốn giữ phúc cho con cháu, sống khỏe để được nhìn con cháu trưởng thành. Chữ Tâm lứa tuổi nào cũng cần.

Các bạn thanh thiếu niên đang phấn đấu, thích chữ "Việt", chữ "Thành", chữ "Đạt", chữ "Đắc". Nhiều người thích xin chữ Nhẫn (nhẫn nại, nhẫn chịu...), nhưng không phải chữ này hợp với mọi người, mỗi người lại có cái lý riêng để xin chữ Nhẫn. Người thành đạt treo chữ Nhẫn trước mặt để cầu luôn tỉnh táo. Người mới có việc làm cũng xin chữ Nhẫn. Nhưng trẻ mẫu giáo, học sinh thì chữ Nhẫn không hợp. Cơ quan mà treo chữ Nhẫn dễ bị hiểu nhầm là thủ tiêu đấu tranh phê bình...

Vì thế, đối với các ông đồ ở phố, việc tư vấn cho khách chọn chữ rất quan trọng, tùy lứa tuổi, thành phần xã hội, già hay trẻ, gái hay trai mà cho chữ phù hợp.

Cẩn thận kẻo xin chữ “Nhầm”

Giá một chữ vào dịp xuân Tân Mão (cả giấy, khung, mực, công viết) từ 70.000 - 120.000 đ/bức. Bức lồng kính giá từ vài trăm tới cả triệu đồng. Còn có nhiều kiểu bán - mua chữ như chữ viết trên giấy, ép plastic, hay giấy cứng nhỏ xíu làm móc chìa khóa, hay những hình con thú, hoa... như một món đồ trang trí lưu niệm. Hoặc bán những xấp giấy viết sẵn chữ Tâm, Nhẫn, Phúc, Lộc... ai muốn chữ nào thì tiền trao -  chữ nấy.

Một số thầy đồ học được ít chữ, biết chút thư pháp đã ra bán chữ, vừa viết, vừa lật vội sách Hán - Nôm để "họa" lại chữ nên viết thừa hoặc thiếu nét, chữ nọ xọ chữ kia. Anh Phùng Tiến Toàn (nhà ở phố Văn Cao, Hà Nội) kể lần nhờ thầy đồ viết cho câu thơ tâm đắc, nhưng thầy viết thành mấy đoạn, đọc lên làm anh dở khóc dở cười, trả tiền mà tức anh ách vì không dám treo. Chưa kể vì vừa viết vừa tra từ điển đã làm chữ mất cái hồn, giảm giá trị thư pháp. Chị Nguyễn Thị Hoa (phố Đội Cấn, Hà Nội) kể, năm ngoái vào Bảo tàng Dân tộc học xin chữ cho con. Người đông nên chị xin chữ "Trí" (trí tuệ), thì thầy lại viết thành chữ "Chí" (ý chí), trả tiền mà không vui. Phần lớn người xin chữ không biết chữ Hán nên khó chịu đều cho qua, có chữ là tốt rồi.

Xin chữ là một sở thích đẹp, như thêm một nét nhân văn trong văn hoá Việt. Theo thầy đồ Như Phách người xin chữ nên tìm người nho túc hiền đức mà xin chữ. Cũng cần nghe giảng giải cho hiểu nghĩa của chữ để tránh bị coi là trình độ thấp kém, lối sống trưởng giả học làm sang... Người cho chữ không được ngẫu hứng, mà phải suy xét kỹ chữ nghĩa mình định cho để tránh sai phạm ngoài chủ định. Nghệ thuật thư pháp phải có bố cục rõ ràng, chặt chẽ, có sự rung cảm của nghệ thuật, có trình độ am hiểu vốn sống nhất định để tư vấn cho người xin chữ.

Xin chữ tùy quan điểm, mong ước về những giá trị của cuộc sống, nhưng dù xin chữ gì, điều đầu tiên mỗi người phải tự hiểu mình và cố gắng vì điều mình mơ ước. Chữ nghĩa, nhất là chữ Hán, những điều ta chưa hiểu kỹ, chưa nắm bắt thấu đáo được nội dung của chúng, tốt nhất là không nên dùng.

Hà Dương