Đang giữ chức Phó Giám đốc Trung tâm Tim mạch - Bệnh viện Đại học Y Hà Nội và công tác tại Viện Tim mạch - Bệnh viện Bạch Mai, TS. Bác sĩ Nguyễn Lân Hiếu không chỉ được biết đến là thế hệ thứ ba của dòng họ Nguyễn Lân danh giá (cháu nội GS.NGND Nguyễn Lân, con trai GS.NGND  Nguyễn Lân Dũng) anh còn là một chuyên gia tim mạch có tên tuổi với nhiều cống hiến cho nền Y học Việt Nam. Nhiều người ngưỡng mộ và kính  trọng anh không chỉ bởi cái tài mà còn bởi cái đức thầm lặng với mỗi bệnh nhân.

Gặp anh tại khu C6 - Bệnh viện Tim mạch (Bệnh viện Bạch Mai - Hà Nội), mặc dù bận rộn với những lịch làm việc, công tác tại  Bệnh viện, việc giảng dạy, nghiên cứu tại trường Đại học Y Hà Nội, nhưng khi nhắc đến ngày Thầy thuốc Việt Nam, anh vui vẻ dành cho tôi những giây phút trò chuyện, chia sẻ về sự học việc học và chữ Y Đức của người thầy thuốc.

"Bố mẹ chỉ cho tri thức, các con cố lo học thành tài"

Ngay từ nhỏ tôi đã được bố kể cho nghe rất nhiều những chuyện về ông nội (cố GS.NGND Nguyễn Lân), về con đường phấn đấu của các bác các chú trong gia đình, đặc biệt tôi rất nhớ câu nói của ông  "Bố mẹ chỉ cho các con tri thức, các con cố mà lo học thành tài" mặc dù lúc đó tôi cũng chưa thể hiểu hết được ý nghĩa câu nói ấy. Thời gian, sự trưởng thành đã giúp tôi nhận thức được giá trị của câu nói, của phương pháp tự lập trong từng câu chuyện bố kể, trong cách bố dạy chúng tôi. Không bao giờ ông đánh mắng, cũng không bao giờ ép chúng tôi phải thế này, phải thế kia mà ông luôn tôn trọng những quyết định, những lựa chọn của anh em chúng tôi.

Học THPT chúng tôi may mắn là khóa học sinh đầu của Trường Thực Nghiệm Giảng Võ do GS Hồ Ngọc Đại dựng lên. Khác với nhiều trường lúc bây giờ và ngay cả bây giờ ở đây rất đề cao phương pháp tự học, thầy cô luôn cho học sinh phát huy tối đa khả năng và sự tự lập của học sinh. Đó thực sự là khoảng thời gian rất quý giúp tôi định hình được phương pháp học tự lập cho chính mình từ sự giáo dục của gia đình. Sau đó, tôi theo học tại trường Đại học Y Hà Nội.

Bác sĩ Nguyễn Lân Hiếu

"Chọn nghiệp làm một bác sĩ trước hết đó là niềm đam mê có ảnh hưởng sâu sắc từ mẹ tôi, vốn là một bác sĩ Nhi khoa. Tuổi thơ của tôi có một kỷ niệm rất buồn là năm 17 tuổi tôi chứng kiến bà ngoại bị mắc căn bệnh nan y ung thư phổi. Nhìn bà ngoại vật vã trong những cơn đau mà lòng tôi như quặn thắt nhưng  cũng đành bất lực. Sự ra đi sớm của bà ngoại càng thôi thúc tôi trở thành một bác sĩ để không phải bất lực khi nhìn thấy những người tôi yêu thương đau đớn vì bệnh tật.

Lựa chọn con đường Y khoa tôi đã được sự ủng hộ và giúp đỡ của mọi người rất nhiều, nhưng ở đây sự tự học lại càng trở nên quan trọng chứ có ai trong ngành mới là quan trọng. Tuy nhiên, thực sự ở bậc đại học tôi lại chưa phát huy thật tốt được phương pháp tự lập bởi tôi thấy mình cũng bị ảnh hưởng bởi cách học hình thức nên nhiều khi thấy những gì mình học cũng chỉ là học ép, học gạo, thấy lý thuyết nhiều quá. Cách học này bây giờ vẫn còn phổ biến không chỉ ở cấp I, cấp II, hay cấp III và đến cả bậc đại học vẫn còn rất nặng nề.

Học xong 6 năm đại học, tôi bước vào thời kỳ học nội trú. Trong thời gian này tôi đã được đi du học ở Pháp, Mỹ. Quá trình đi du học đã giúp tôi rất nhiều không chỉ trong việc nâng cao chuyên môn mà hơn hết ở đó tôi thấy  trong môi trường mới phương pháp tự lập thực sự có tác dụng rất lớn trong hệ thống giáo dục của nước bạn.

Và đến bây giờ tôi cũng có thể tự hào đã thực hiện được câu nói của ông nội: "Bố mẹ chỉ cho các con tri thức, các con cố lo học thành tài".

Cởi trói cách học

Bản thân là một người thầy thuốc nhưng cũng là một người thầy giáo đang công tác và giảng dạy tại trường Đại học Y Hà Nội, anh thấy các bạn sinh viên ngày nay như thế nào?

Tôi có thể khẳng định ngay là các bạn sinh viên ngày nay giỏi hơn thế hệ chúng tôi rất nhiều. Các bạn cũng có nhiều thuận lợi trong việc tiếp cận thông tin đặc biệt với sự trợ giúp đắc lực của internet. Y học ngày nay là Y học bằng chứng, Y học bằng những nghiên cứu thực nghiệm khác hẳn với Y học của 10, 20 năm về trước nên đòi hỏi người học phải có sự chủ động, tự lập cao.

Nhưng thực tế, lại có không ít sinh viên đang học một cách thụ động. Đó cũng không hẳn do lỗi của các bạn mà có lẽ là do hệ thống giáo dục của chúng ta trong đó có một phần đóng góp của tôi. Việc chúng ta quá coi trọng điểm số, thành tích đã tạo ra cho các bạn một sức ép, nhưng chỉ tiếc đó cũng chỉ là sức ép hình thức. Vì vậy, việc chọn lựa được phương pháp học tập là vô cùng quan trọng.

Không ít người đã  từng hỏi tôi rằng: Trong nền Y học bây giờ sao ít đào tạo được những bác sĩ giỏi thế? Có thể thấy sinh viên Y khoa thực sự có nền tảng kiến thức rất tốt, điểm thi  đầu vào của trường đều rất cao. Nhưng cũng phải thừa nhận một thực tế ở đây là: Học điểm rất cao nhưng ra trường lại không có nhiều bác sĩ giỏi. Vì thế việc đặt một dấu hỏi cho công tác giáo dục trong nhà trường cũng là một điều dễ hiểu.

BS Hiếu (giữa) đang hướng dẫn mổ cho học viên

Khi lên lớp tôi vẫn thường nói với các bạn sinh viên: Đừng xem những gì tôi giảng là đúng hoàn toàn để giành sự chủ động về phía sinh viên. Đây là điều mà hệ thống giáo dục ở nước ngoài họ làm rất tốt và hệ thống giáo dục của ta cũng đang đẩy mạnh cải cách nhưng không phải nói là làm được ngay nên phần lớn vẫn phải từ chính phương pháp học của các bạn sinh viên.

Nhưng không phải ai cũng có điều kiện đi du học, như vậy có phải các bạn không được đi du học sẽ rất khó để thực sự chủ động trong cách học?

Được đi du học, được sống và học tập ở nước ngoài là môi trường cực kỳ thuận lợi cho các bạn tự phát huy khả năng của bản thân. Nhưng sự chủ động là từ chính mình, môi trường cũng chỉ là điều kiện bên ngoài. Hơn nữa, ngày nay các bạn đang được trang bị rất nhiều vũ khí cho mình chủ động. Chỉ có điều các bạn sử dụng những vũ khí ấy như thế nào. Không phải nói chủ động là các bạn có thể có ngay sự chủ động mà đó để hình thành phương pháp thực sự là cả một hệ thống. Người lớn chúng ta chỉ là những người định hướng còn quyết định vẫn là ở bản thân người học.

Nhưng cũng xin được chia sẻ thêm với các bạn sinh viên đang theo học ngành Y, nếu ngay từ những năm đầu tiên các bạn chủ động đi sâu vào một chuyên ngành thì thời gian học đại học sẽ là một bước đệm rất tốt để đến khi tiếp tục học nội trú các bạn sẽ có sức bật rất lớn. Y học không đứng yên,  phương pháp Y học mới biến đổi và tiến bộ rất nhanh nên nếu chỉ dành được một hai công trình nghiên cứu mà các bạn đã vội dừng lại thì không phải các bạn được đứng im tại chỗ đâu mà các bạn đã tự đẩy các bạn lùi xa dần con đường Y học hiện đại.

Hơn nữa, một trong những vấn đề khiến nhiều bạn chưa thực sự chủ động trong học tập là hệ thống đào thải của chúng ta chưa tạo động lực cho các bạn trẻ phấn đấu vươn lên. Cộng thêm những suy nghĩ về mục đích của các bạn trong thời buổi kinh tế thị trường, đã tạo nhận thức cho không ít các bạn sinh viên khi ra trường chỉ cần một chỗ làm ổn định, kiếm được thật nhiều tiền thế là đủ rồi có thể đạt được những điều này từ những mối quan hệ này nọ... Rất tự nhiên từ những suy nghĩ ấy sẽ làm mài mòn và làm hỏng chính những người trẻ khiến các bạn chạy theo mục đích sống là mục đích lợi nhuận.

Đừng quá định nghĩa chữ Y Đức

Đối với ngành Y, nói đến mục đích lợi nhuận phải chăng là làm hỏng chữ Đức, bóp méo lương y của người thầy thuốc?

Đây thực sự là một câu hỏi rất khó. Đã từng đi được đi du học, được tham gia giảng dạy, hướng dẫn và điều trị ở nhiều nước trên thế giới từ nước kém phát triển đến nước phát triển, Y Đức ở nền Y học nước nào cũng là vấn đề được ưu tiên. Vấn đề ở đây không phải là xem trọng lợi nhuận làm hỏng chữ Đức, hay bóp mép lương y của người thầy thuốc mà là cách ta nhìn nhận về chữ y đức ấy như thế nào. Không phải anh cứ suốt ngày nói đến Y Đức là có Y Đức. . Nhưng nhiều khi tôi thấy ở Việt Nam người ta đã quá định nghĩa chữ Y Đức.

Nhận phong bì, vòi tiền bệnh nhân đó là sự thực trong thực tế từ đó họ nói nhiều đến đạo đức, lương tâm của người thầy thuốc nhưng theo tôi đó còn là vấn đề chuyên môn. Khi làm việc đừng lo anh sẽ không được đãi ngộ tốt, nếu anh có chuyên môn, tay nghề giỏi thì anh sẽ được nhận những chính sách đãi ngộ của Nhà nước. Tôi chưa thấy ai giỏi chuyên môn mà nghèo cả.

Đức luôn ở trong con người mình vì vậy có ép thế nào thì vẫn là con người mình. Người ta nhắc đến chữ Đức trong ngành y là chữ Đức đặc biệt. Bởi hơn thế, khi anh có chuyên môn giỏi, có được niềm tin từ bạn bè đồng nghiệp và người bệnh thì chữ Đức ấy sẽ cho người thầy thuốc những giá trị tinh thần rất lớn mà không thứ vật chất hay sự đãi ngộ nào có thể so sánh được.

Nhưng cũng cần phải nói thêm rằng đối với sinh viên Y khoa hiện nay, nhiều khi chúng ta quá áp đặt, quá định nghĩa chữ Đức với các bạn. Chúng ta dạy nhiều, nói nhiều vấn đề này lại gây căng thẳng cho các bạn. Có người đã từng nói với tôi: Uốn măng để không phải uốn tre. Điều đó đúng nhưng không phải "uốn" đến mức độ răn đe người ta quá.