- "Thông thường, báo chí là địachỉ cuối cùng mà người dân tiếp cận, nhưng nếu tiếp cận là được đáp ứng tích cựcngay, không chậm trễ như một số cơ quan chính quyền", một đại diện của Mặt trậnTổ quốc TP.HCM nhận xét trong dự thảo báo cáo về tiếp cận công lý, nhìn từ gócđộ người dân.

Đây là khảo sát trong khuôn khổdự án do Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) tài trợ. Công tyNHQuang và cộng sự đã khảo sát nhiều đối tượng dân cư khác nhau thuộc nhiều địabàn trong Nam, ngoài Bắc để tìm hiểu về khả năng tiếp cận công lý cũng như mứcđộ được pháp luật bảo vệ khi xảy ra tranh chấp.

Chỉ 8,5% người được hỏi tìm đến luật sư

Có tới 88,6% người được hỏinhận xét rằng báo chí và các phương tiện thông tin đại chúng đã thay đổi rấttích cực trong 5 năm qua. Đây là tỷ lệ đánh giá tích cực cao nhất sovới các thiết chế khác.

Báo chí ngày càng được người dân tin tưởng trong bảo vệ công lý. Ảnh minh họa: Lê Nhung

Hơn 90% cho rằng báochí và truyền thông có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi ngườidân.

Theo nhận xét của trưởng nhómnghiên cứu Nguyễn Tiến Lập, sở dĩ báo chí và truyền thông được coi là phươngtiện hỗ trợ bảo vệ quyền của dân là bởi báo chí có thể tác động đến thái độ ứng xửcủa các cơ quan chính quyền một khi các vụ khiếu nại của dân được phổ biến côngkhai.

Trong trường hợp đó, uy tín chínhtrị của cá nhân lãnh đạo hoặc cơ quan chính quyền có thể bị ảnh hưởng. Thêm vàođó, các tổ chức chính trị - xã hội khác cũng có thể vào cuộc nhằm gây sức ép đểvụ việc được giải quyết nhanh chóng và đúng pháp luật.

Từ thái độ tin tưởng trên, đa sốngười dân đều ủng hộ xu thế ủng hộ báo chí và truyền thông tiếp tục sát cánh bên họ.

Nhưng, ý kiến từ nhiềuđại diện phía các cơ quan pháp luật lại không đồng tình với xu thế này vì chorằng, trong nhiều trường hợp, các phóng viên do thiếu thông tin nên thường phảnánh không trung thực, không khách quan. Hoặc lạm dụng nghiệp vụ báo chí để tạosự giật gân, gây sức ép không tích cực đến quá trình giải quyết vụ việc theopháp luật của cơ quan chính quyền.

Ngoài vai trò của báo chí, ngườidân mỗi khi vướng tranh chấp còn tìm đến cơ quan công quyền, hội đoàn hoặc tổchức xã hội dân sự, nhưng với thái độ không mấy tin tưởng.

Chẳng hạn, chỉ có 8,5% người được hỏi tìm đến luật sư. Hơn 2% chia sẻ rằng họ tìm đến các hội đoàn như Mặttrận Tổ quốc, hội phụ nữ... để giải quyết tranh chấp. 5,6% nói họ nhờ đến trung tâm trợ giúp pháp lý.

61% sẵn sàng kiện

Ngoài việc tìm hiểu các thiết chếnào có thể bảo vệ người dân, nhóm nghiên cứu còn đưa ra những câu hỏi liên quanđến khả năng khiếu kiện chính quyền, khả năng theo đuổi các vụ tranh chấp.

Theo đó, có 61% cho rằng họ rấtsẵn sàng khiếu nại hay kiện viên chức, hoặc cơ quan nhà nước đó ra tòa. Năm2003, cũng trong khảo sát tương tự, chỉ 45% tin rằng mình sẽ làmnhư vậy.

Trong số những người trả lời sẵnsàng khiếu kiện, 44,7% cho rằng họ chắc chắn sẽ thắng kiện (tỷ lệ nàynăm 2003 là 27%). Thống kê cho thấy, những người càng nhiều tuổi thì càng sẵnsàng đi kiện hơn.

Khảo sát của nhóm nghiên cứu cũngcho hay, vẫn còn rất  nhiều người cho rằng họ sẽ không khiếu kiện lên chínhquyền trong trường hợp quyền của mình bị xâm phạm. Rất nhiều lý do được đưa ra,chẳng hạn, dân không tin là vụ việc được xét xử công bằng, hoặc cho rằng quá mấtthời gian, hoặc quá tốn kém và không biết các thủ tục khiếu kiện...

Rất nhiều người, trong đó có cácluật sư, đã chia sẻ với nhóm nghiên cứu rằng, chính vấn đề thủ tục khiếu nại vàkhởi kiện không rõ ràng là rào cản chính cho giải quyết các vụ việc. Người dânđa phần đều muốn tiến hành khởi kiện viên chức nhà nước ra tòa án thay vì khiếunại lên cấp trên của họ.

Nhưng, theo ý kiến một số luậtsư, bản thân tòa án hành chính cũng ít khi sẵn sàng tiếp nhận các vụ kiện chínhquyền như vậy. Tới nay, hầu như không có vụ án hành chính nào được công bố rộngrãi trên báo chí để người dân có thể tham khảo.

Một luật sư ở Hòa Bình còn nóivới nhóm nghiên cứu rằng các thẩm phán thường quen biết lãnh đạo chính quyền địaphương. Do đó, họ rất ngại "va chạm".

Lê Nhung