Từ tốt đến vĩ đại?

Ở khu vực Đông Á, quan hệ giữa Mỹ và đồng minh truyền thống Nhật Bản ấm lên với sự gia tăng của các cuộc tập trận và hội đàm song phương sau một thời gian dài đình trệ, từ khi người dân Nhật phản đối Mỹ đóng quân ở Okinawa năm 2005.

Các cuộc tập trận giữa hai nước diễn ra ngày càng thường xuyên hơn. Điển hình là cuộc tập trận chung kỉ niệm 50 năm quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật với quy mô lớn nhất từ trước đến nay tại biển Nhật Bản vào tháng 12/2011 với 1 tàu sân bay, 40 tàu chiến, 400 máy bay và 44000 binh sĩ.

Hơn một tháng sau, cuối tháng 1/2012, Mỹ - Nhật lại tiếp tục thực hiện 2 cuộc tập trận khác để khẳng định lại những cam kết trong cuộc Hội đàm cấp cao giữa các lãnh đạo quân đội hai nước hồi tháng 12/2011 về tăng cường khả năng tương tác giữa quân đội Nhật - Mỹ và phản ứng với các mối đe dọa từ bên ngoài. Ngoài ra, Mỹ - Nhật còn có cuộc tập trận bắn đạn thật vào tháng 2/2012.

Các cuộc tập trận diễn ra liên tục này không chỉ thể hiện sự sẵn sàng của liên minh Mỹ - Nhật đối với các sự kiện diễn ra trong khu vực, mà còn khẳng định tầm quan trọng chiến lược của khu vực châu Á-Thái Bình Dương đối với Mỹ như trong bản Chỉ đạo chiến lược quốc phòng mà Tổng thống Barack Obama đã công bố vào đầu tháng 1/2012.

Triển vọng phát triển hơn nữa liên minh chiến lược Mỹ - Nhật tiếp tục được củng cố khi cuối tháng 4/2012, hai nước đã thống nhất giải quyết được vấn đề gai góc nhất tồn tại vài năm qua là chuyển một nửa lực lượng lính Mỹ ở Okinawa đi các căn cứ khác của Mỹ ở Thái Bình Dương.

Ngay sau đó một tuần, vào 30/4/2012,  Tổng Thống Mỹ và Thủ tướng Nhật đã có cuộc Hội đàm song phương tại Nhà trắng về các vấn đề nóng nhất hiện nay. Hai nước đã đưa ra tuyên bố chung đầu tiên kể từ năm 2006 và gọi liên minh giữa hai nước là "hòn đá tảng của hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương".

Hơn nữa 2 nước còn cam kết mở rộng hợp tác trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt nhất là hợp tác về xây dựng năng lực an ninh biển của Philippines và nỗ lực xúc tiến đàm phán Hiệp ước xuyên Thái Bình Dương (TPP).

Quân đội Mỹ và Philippines tập trận trên Biển Đông.

Nhìn về châu Úc, quan hệ đồng minh Hoa Kỳ - Australia được định hình từ thời Chiến tranh Lạnh với việc Washington thiết lập khối hiệp ước quân sự Australia - New Zealand - Hoa Kỳ (ANZUS) vào năm 1951. Kể từ đó đến nay, Australia cùng với Nhật Bản vẫn luôn là đồng minh truyền thống và đáng tin cậy bậc nhất của Hoa Kỳ tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Chuyến thăm của Tổng thống Barrack Obama mới đây tới Canberra được đánh giá đi vào lịch sử. Cuối năm 2011, Washington tuyên bố sẽ đưa 2500 quân đến Darwin. Sự kiện này đánh dấu hai mục đích lớn. Thứ nhất là tăng cường mối quan hệ song phương, mối quan hệ đồng minh chiến lược giữa Washington và Caberra trên tất cả các mặt, đặc biệt là về mặt chiến lược. Từ trước đến nay, ngoài tiến hành các vụ tập trận chung, đóng góp nhân lực vào các chiến dịch lớn của Hoa Kỳ ở nước ngoài, các cuộc viếng thăm cấp cao giữa các quan chức quốc phòng hay chia sẽ các cơ sở tình báo, Australia chưa bao giờ cho phép Hoa Kỳ đóng quân trên lãnh thổ của mình.

Thứ hai sự hiện diện của quân đội Hoa Kỳ ở đây sẽ cho phép Washington sử dụng các cơ sở kỹ thuật cũng như địa hình đa dạng ở phía bắc Australia để tiến hành các cuộc tập trận, có thể bao gồm một nước thứ ba khác. Australia đang sở hữu một sức mạnh quân sự đáng kể, là một trong những quốc gia phát triển hàng đầu và có một vị thế địa chính trị đặc trưng.

Là một đảo quốc, đúng hơn là một lục địa lớn bao quanh bởi biển, cộng thêm thực lực hùng hậu của Hạm đội 7 Hải quân Hoa Kỳ, Canberra và Washington đã kiểm soát gần như toàn bộ khu vực Nam Thái Bình Dương, qua đó khống chế mặt nam của đại dương này ngay từ đầu, hạn chế được một phần tham vọng của Trung Quốc. Hơn nữa, với căn cứ mới được đặt tại Darwin, quá trình tiếp cận của quân đội Hoa Kỳ với khu vực Đông Nam Á sẽ dễ dàng và tiện lợi hơn rất nhiều.

Hoa Kỳ cũng có khả năng nhanh chóng can thiệp vào khu vực Ấn Độ Dương, nằm trên tuyến hàng hải sống còn vận chuyển năng lượng của vùng. Đặc điểm cuối cùng của Darwin chính là nó nắm ngoài tấm với của hầu hết các loại vũ khí thông thường của quân đội Trung Quốc.

Ở Đông Nam Á, trước những đụng độ với Trung Quốc tại Bãi cạn Scarborough thời gian gần đây, Philippines đã phải nhượng bộ. Nhưng ngay sau đó, Philippines tuyên bố sẽ tăng tập trận với Mỹ, cũng như yêu cầu Mỹ trợ giúp thêm một số vũ khí hạng nặng để hiện đại hóa hải quân. Để thể hiện sự ủng hộ của mình, Mỹ không chỉ khẳng định lại cam kết Hiệp ước phòng thủ chung giữa hai nước trong các cuộc hội đàm và tuyên bố tăng cường tập trận với Philippines.

Hơn nữa, Mỹ còn tuyên bố sẽ tăng gấp ba viện trợ quân sự cho Philippines, chuyển giao thêm một tàu chiến lớp Hamilton trong 2012 và sẽ tích cực tìm kiếm thêm các nguồn viện trợ khác cho Philippines. đáng chú ý nhất là tập trận chung Balikatan giả định bảo vệ một dàn khoan dầu khí vào tháng 4/2012 đã được lên kế hoạch kĩ lưỡng từ cuộc hội đàm cấp cao giữa các quan chức quốc phòng 2 nước từ tháng 1/2012. Kế hoạch tập trận được đưa ra sau khi Trung Quốc tăng chi tiêu cho quốc phòng thêm 11,2%.

Các cuộc tập trận và hội đàm giữa hai bên diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc gia tăng khiêu khích và gây hấn với Philippines. Trong đó Hành động đa phương hóa các cuộc tập trận thường niên giữa 2 nước không chỉ thể hiện Mỹ và đồng minh sẽ đứng về phía Philippines, mà còn là cơ hội để Mỹ kêu gọi các đồng minh khác giúp đỡ và viện trợ quân sự cho Philippines.

Hiện nay, Philippines là đồng minh duy nhất của Mỹ ở biển Đông, là một trong bốn mắt xích quan trọng nhất để kiềm chế Trung Quốc, nhưng cũng là mắt xích yếu nhất khi tiềm lực quân sự của nước này là yếu nhất Đông Nam Á. Cuộc Hội đàm Liên Bộ Ngoại giao - Quốc phòng hai nước Philippines - Mỹ vào 30/4/2012 vừa qua đã khẳng định liên minh hai nước là "mỏ neo của hòa bình, ổn định và thịnh vượng" tại châu Á - Thái Bình Dương và Mỹ cam kết sẽ củng cố năng lực quốc phòng cho Philippines ở mức đáng tin cậy tối thiểu thông qua các chương trình hỗ trợ an ninh.

Không như với Nhật Bản, Philippines hay Australia, quan hệ giữa Hoa Kỳ và Ấn Độ mang tính chất đối tác chiến lược. Hai quốc gia đang thực sự cần tới nhau trên rất nhiều phương diện. Không như giai đoạn trước năm 1991, khi mối quan hệ giữa hai nước rơi vào tình trạng đóng băng do chính sách tiếp cận quan hệ quốc tế của hai nước khá khác biêt. Hoa Kỳ tập trung kiềm chế Liên Xô. Trong khi Ấn Độ với tư tưởng không liên kết của mình, lại có xu hướng ủng hộ Moscow trong các vấn đề quốc tế. Hiện nay, với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập, sự chuyển dịch địa chính trị mạnh mẽ, cuộc chiến chống khủng bố và Trung Quốc chính là những lý do chính khiên quan hệ giữa Washington và New Delhi phát triển rất nhanh chóng.

Chuyến thăm của ngoại trưởng Hilary Clinton mới đây đến New Delhi sau chuyến thăm của bà tới Bắc Kinh đã cho thầy được tầm quan trọng của Ấn Độ đối với Washington, đặc biệt trong các vấn đề an ninh. Việc hợp tác với Hoa Kỳ không chỉ giúp Ấn Độ về phát triên kinh tế, mà còn về phát triển quốc phòng, qua đó làm đối trọng với Trung Quốc tại Châu Á. Trải qua nhiều thập nhiên, thì quan hệ giữa Washington và New Delhi đã chuyển từ đối đầu như trong chiến tranh lạnh sang đối tác như hiện nay.

Phải nói thêm rằng quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc là rất phức tạp, hai nước có nhiều tranh chấp về lãnh thổ cũng như về quyền lực, hai nước lại là đối tác thương mại lớn của nhau và cạnh tranh nhau trong nhiều lĩnh vực mà đặc biệt là năng lượng. Trung Quốc đang thực hiện chiến lược chuỗi ngọc trai nhắm kiềm chế Ấn Độ, trong khi đó Hoa Kỳ lại khuyến khích Ấn Độ hướng đông, cùng các nước đồng minh của mình.

Không chỉ dừng lại ở các cuộc tập trận song phương, Nhật Bản còn lần đầu tiên tập trận chung với các đồng minh khác của Mỹ như tập trận Mỹ - Nhật - Úc (2/2012), tập trận Mỹ - Ấn - Nhật. Các động thái của Liên minh Mỹ - Nhật càng ngày càng thể hiện sự liên kết toàn diện không chỉ về chính trị mà còn về kinh tế giữa các mắt xích của một mạng lưới cho cả vùng. Câu hỏi đặt ra hiện nay là sự hình thành thế trận như vậy sẽ để làm gì? Kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc hay đóng vai trò người "gác cửa", "mỏ neo của hòa bình, ổn định và thịnh vượng" tại châu Á - Thái Bình Dương"? "Từ tốt có đến được vĩ đại?" sẽ nằm ở mục đích lâu dài mà liên minh gọng kièm này hướng đến.